Der fliegende Holländer

Rudolf Werthen
Koor van de Vlaamse Opera
Symphonisch orkest van de Vlaamse Opera
Date/Location
October 1991
Koninklijke Vlaamse Opera Antwerpen
Recording Type
  live   studio
  live compilation   live and studio
Cast
Daland Friedemann Kunder
Senta Luana DeVol
Erik Graeme Matheson-Bruce
Mary Annett Andriessen
Der Steuermann Dalands Kevin Anderson
Der Holländer Bodo Brinkmann
Gallery
Reviews
nrc.nl

Geëxalteerde waanzin in oerversie van “Holländer’

Als één lange gierende waanzinscène, zo verbeeldt de Roemeense regisseur Pet Halmen Wagners Der fliegende Holländer nu bij de Vlaamse Opera in Antwerpen. Andere regisseurs, zoals Harry Kupfer destijds in Bayreuth of Franz Marijnen bij de Nederlandse Opera, brachten het mythische verhaal over de Höllander die niet kan sterven en eeuwig over de zee moet zwerven tot een vrouw zich voor hem opoffert als een droom, een visioen, een obsessie van Senta, die hem door haar dood uit liefde tenslotte verlost van zijn vloek.

Maar er valt heel wat voor te zeggen om Senta’s begeesterde verering voor de Holländer in zijn extreme vorm te zien als een typisch tijdsverschijnsel en letterlijk te tonen als hyperromantische waanzin, geëxalteerde zinnelijke waandenkbeelden. In de vroeg-negentiende eeuwse romantische Italiaanse opera’s – lang niet alleen in Donizetti’s Lucia di Lammermoor – was de waanzinscène een befaamd fenomeen. En bovendien is de muziek van Wagners Der fliegende Holländer (1843) voor een groot deel Italiaans geïnspireerd: telkens opnieuw hoort men de invloed van Donizetti en Bellini en – in het buffa-achtige duet van Daland en Erik – zelfs nog een hommage aan Rossini.

Halmen omlijst Senta’s waanzin met twee scènes die in de realiteit spelen: een proloog tijdens de ouverture en een epiloog, heel kort tijdens de slotmaten. In de proloog zien we Senta een bruidsjurk passen voor haar huwelijk de volgende dag met Erik, waarna ze – waanzinnig worden – die weer van zich afrukt en naar de zee rent, de zee waar de Holländer rondzwerft. In de epiloog komen op de huwelijksdag vader Daland, Mary en Erik binnen met het bruidsboeket en vinden haar dood.

Dat slot refereert aan de oerversie van de opera, waarbij de Holländer nog niet wordt verlost door de opofferende dood van Senta. Hij moet weer de zee op, zij is dood op haar trouwdag. In deze vorm is de opera dus eigenlijk nog veel tragischer dan de bekende versie, waarbij Senta en de Holländer tenminste nog zijn verenigd in de dood.

Tussen die door Halmen getoonde proloog en epiloog speelt de opera zoals we die kennen zich af, maar dan door Senta in bed liggend beleefd als een heftige wensdroom, eindigend met haar dood. Ze ziet de komst van de Holländer, die ze kent uit een boek en die ook sterke gelijkenis met Christus vertoont. Zijn portret hing al voor haar spiegel, zodat ze, daarin kijkend, zich geheel met hem vereenzelvigde. Sprookjesachtig prachtig ziet die Holländer er in haar naïeve geest uit: geen ruwe zeebonk, maar een keurige zeventiende eeuwer in een rood fluwelen pak met gouden knopen. Zijn schip vol kostbare schatten is ook geheel van goud, de bemanning – niet gedwongen onsterfelijk zoals de Holländer – bestaat uit lijken.

Halmen heeft ook nog een ander typisch romantisch bijgeloof in de voorstelling verweven. In de tweede acte worden de spinnende meisjes gevormd door willies, zoals die ook zijn te zien in de witte acte van het ballet Giselle. Het zijn meisjes die – net als Senta – zijn gestorven eer ze bruid waren en zijn ook als bruiden gekleed. Ze maken duidelijk dat Senta niet de enige is die lijdt aan dit soort waanzin, velen gingen haar voor. Marijnen maakte destijds iets dergelijks duidelijk, door in het slotbeeld, als Senta al dood is, een nieuwe Senta te laten zien, ook weer verlangend naar een Holländer.

De uitvoering in twee uur zonder pauze roept zeer gemengde gevoelens op. Wat er is te zien, is deels zeker fascinerend. Maar veel wordt ook lang niet perfect en erg overtuigend gedaan. Misschien ligt dat meer aan het verre van ideale vocale en acterende optreden van sommige zangers dan aan Halmen. En de hallucinerende scène met de Noorse matrozen in de derde acte op het koor Steuermann, lass die Wacht was lang niet zo sterk als het geval was in de enscenering van Marijnen.

Het orkest van de Vlaamse Opera speelt onder leiding van vaste dirigent Rudolf Werthen deze “Italiaanse’ Wagner zeer respectabel, waarbij vooral een mooie hoornklank opvalt. In de vocale bezetting is Bodo Brinkmann, een zanger die nogal eens in Bayreuth optreedt, zingend en acterend een zeer zwakke invulling van de titelrol, in ieder geval bij de première.

Luana DeVol, ooit bij de Nederlandse Opera als Leonore in de Fidelio van Kupfer, voldeed veel beter, al had men van haar in deze regie een nog extatischer optreden verwacht. Annett Andriessen heeft een mooie rol als Mary, de moeder van de willies. Graeme Matheson-Bruce was uitstekend, maar ook niet geheel zonder moeite, in de rol van Senta’s verloofde Erik, de enige die haar probeert af te helpen van haar waanzin, vergeefs.

Kasper Jansen | 17 oktober 1991

Rating
(5/10)
User Rating
(3/5)
Media Type/Label
Technical Specifications
192 kbit/s CBR, 44.1 kHz, 185 MByte (MP3)
Remarks
Broadcast
A production by Pet Halmen (1991)
Possible dates: 15, 18, 20, 24, 26, 29 October, 1 November 1991